Blog Martijn Snoep: Meer marktwerking is niet altijd en overal de oplossing

Tien jaar geleden, op 1 april 2013, werd de Autoriteit Consument & Markt (ACM) opgericht. Een wereldwijd unieke fusie van voorheen afzonderlijke toezichthouders op het gebied van mededinging, energie, telecommunicatie en consumentenbescherming. Eén organisatie, één bestuur en één visie op de rol van markten bij de verdeling van goederen en diensten. Markten goed laten werken voor alle mensen en bedrijven. Nu en in de toekomst. ‘ACM stelt de consument centraal’, was kort en krachtig de kop van het eerste persbericht van de ACM in 2013. Dat is de afgelopen 10 jaar ook niet veranderd. Al is het denken over hóe we consumenten het beste kunnen beschermen de afgelopen 10 jaar niet hetzelfde gebleven.

Veranderende visie op markten

Markten, de visie in de maatschappij op de rol van markten - en dus ook op de rol van de ACM - beweegt door de jaren heen tussen verschillende uitersten. Tussen regulering en liberalisering. Nationalisering en privatisering. Centralisering en decentralisering. Concurrentie en samenwerking. Bewegingen gaan zelden één kant op en zijn daarmee ook niet voorspelbaar. Crises, incidenten en de politieke overtuigingen van het moment zijn bepalend voor de richting. Ik waag mij dan ook niet aan een voorspelling over hoe de marktordening van de energiemarkt, de zorgmarkt of digitale markten er precies uit gaat zien. Wat ik wel kan zeggen is dat wij als onafhankelijke toezichthouder voldoende tegendruk zullen blijven geven aan ondoordachte initiatieven, maar wij kennen ook onze plaats in het bestel. Don Quichots bereiken niets.

Belangrijkste les van alle veranderingen van de afgelopen 10 jaar? Er in niet één panacee. Dat komt omdat er ook niet één consument en één markt is. Wat op de ene markt goed werkt, zorgt op een andere markt voor ongewenst gedrag of gedupeerde consumenten. Meer marktwerking is zeker niet altijd en overal de oplossing. Een helemaal vrije markt werkt alleen met helemaal vrije consumenten. En helemaal vrij zijn consumenten vaak niet – bijvoorbeeld omdat ze nu eenmaal aangesloten zijn op het warmtenet van één leverancier of doordat via verfijnde technieken wordt ingespeeld op hun onderbewustzijn. In die gevallen is bescherming nodig van de overheid.

10 jaar markttoezicht

Er is in de afgelopen tien jaar veel gebeurd in Nederland. Het fusietoezicht dat nieuwe machtsposities beoogt te voorkomen heeft een solide basis. Het verbod op de fusie tussen RTL en Talpa fusie is het meest recente bewijs. Consumenten is hierdoor een prijsverhoging bespaard gebleven; deze zouden uiteindelijk de rekening betalen van de prijsverhogingen die een gefuseerd RTL en Talpa zou kunnen afdwingen bij adverteerders en telecom bedrijven. Ook het toezicht op de telecommunicatiesector is een succes te noemen. Nederland heeft hele goede vaste en mobiele netwerken tegen concurrerende prijzen. Consumentenbescherming heeft sinds het ontstaan van de ACM tanden gekregen. Ruim 63.000 mensen nemen jaarlijks contact met ons op via telefoon, e-mail of app met vragen om hulp of signalen over mogelijke misstanden. Onze websites acm.nl en acmconsuwijzer.nl worden meer dan 5 miljoen keer per jaar bezocht. En dat mag best nog vaker. Het toezicht op de energiesector doorstaat tot op heden de storm van de crisis goed en is zich aan het voorbereiden op een nieuwe rol in een veranderende markt als gevolg van het stoppen van de gaswinning in Groningen, de oorlog in Oekraïne en de energietransitie. Het toezicht in de digitale sector op basis van nieuwe Europese wetten begint vorm te krijgen, mede door nieuwe vormen van samenwerking met de Europese Commissie en met andere nationale toezichthouders in het Samenwerkingsplatform Digitale Toezichthouders.

Is het dan allemaal hosanna en valt er niets meer te verbeteren? Uiteraard niet. De rechter heeft de ACM een aantal keer op gevoelige dossiers op zijn plaats gezet. Dat had natuurlijk niet mogen gebeuren maar is ook niet altijd te voorkomen. Bovendien een toezichthouder die nooit verliest, laadt de verdenking op zich alleen maar op safe te spelen en niet het maximale te doen om markten goed te laten werken. De ACM houdt aan dat ongeveer 75% van de zaken de rechterlijke toets moeten doorstaan, maar blijft streven naar meer. Verder zijn externe onderzoekers tot de conclusie gekomen dat de ACM eerder haar beleid rond de verlening van vergunningen aan energieleveranciers had moeten aanpassen. Hoewel de ruimte daarvoor niet als zodanig werd ervaren, was die er wel. Sneller inspelen op veranderingen en regels flexibeler interpreteren. Dat hebben we ervan geleerd. Hopelijk is de rechter het straks ook met die lijn eens. En zo zal er altijd wat te verbeteren blijven.

De ACM staat na 10 jaar als een huis. Met bijna 650 toegewijde medewerkers die markten goed willen laten werken. Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot maar dat hoeft ook niet zolang de overtuiging er is dat dit wordt gedaan voor alle mensen en bedrijven, nu en in de toekomst. Op naar de volgende 10 jaar.

Martijn Snoep
Voorzitter ACM